باغ دولت‌آباد یزدbaghe dolat abad yazd در اواخر دوره افشاریه و درسال ۱۱۶۰ ه. ق توسط محمد تقی خان معروف به (خان بزرگ) که وی سرسلسله خاندان خوانین یزد بود احداث گردید. مرحوم محمدتقی خان ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتررا احداث نمود و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت‌آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی (دارالحکومه) خو د را بنا کرد. این باغ با مساحتی درحدود ۷۰/۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان‌ها، حوض‌ها و آبنماهای بسیاری بوده که در فضای بین آنها باغ‌های با درختان انار و انگور و... باگل‌های فراوانی زینت بخش محیط بوده‌اند
بادگیر عمارت بادگیر آن با ارتفاع ۳۳/۸ متر بلندترین بادگیر خشتی شناخته شده در جهان است این باغ در تاریخ ۱۳۴۶/۱۲/۲۳ به شماره ۷۷۴ در ردیف آثار ملی کشور قرار گرفته است؛ و همچنین یکی از باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی توسط یونسکو است
قنات تاریخی عظیم دولت‌آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده و از ارتفاعات مهریز سرچشمه میگرفته و پس از مشروب کردن بخشی از زمینهای مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و طی بیش از ۵۰ کیلومتر به یزد میرسیده و باغ دولت‌آباد را آبیاری میکرده. اما این باغ در حال حاضر توسط چاه نیمه عمیق مجاور آبیاری می‌شود
این بنا که می‌بایست در اختیار نوادگان محمد تقی خان یعنی منوچهر خان رحیمی (بزرگ خاندان رحیمی) باشد، توسط میراث فرهنگی تملک شد و در حال حاضر زیر نظر محمد علی معزالدینی (داماد نماینده ولی فقیه) اداره می‌شود.(شجره نامه در کتاب جامع جعفری به چاپ رسیدهاست)
این باغ از دو بخش کلی اندرونی و بیرونی(جلوخان) تشکیل می‌شود.
دولت‌آباد از نقطه نظر گونه شناسی عملکردی، باغ «سکونتگاهی-حکومتی» است. به نحوی که باغ بیرونی محل انجام تشریفات حکومتی، مراسم ورزشی و اداره امور شهر بوده است و باغ اندرونی، بخش خصوصی و اقامتگاهی مجموعه به شمار می رفته است. درباغ‌های سکونتگاهی-حکومتی، عرصه اندرونی را از سایر عرصه‌ها کاملاً متمایز می‌کردند و حتی دربان یا حاجبی را برای نظارت بر آن تعیین می‌کردند.
فضای ساختمان باغ با درب سنتی چوبی و پنجره های گره چینی با شیشه های رنگی ارسی بسیار زیبایی خیره کنندهای را به بیننده القا میکند و حس طبیعت و ارامش را در فضای ساختمان القا می کند. تابش نور خورشید و رقص رنگهای شیشه های رنگین ارسی ها تالارها و اتاقهای باغ را بی بدیل و زیبا می سازد.
بخش اندرونی
این بخش محل سکونت حاکم و خانوادهاش شامل ساختمان های زیر بوده است.:
- ساختمان هشتی (بادگیر تابستانه)
- حرمسرا
- بهشت آیین
- مطبخ
- برج دیدبانی
- آب انبار خصوصی
- اصطبل تابستانه و زمستانه
ساختمان هشتی
ساختمان (عمارت) هشتی از مهمترین بخش‌های مجموعه به شمار می‌رود که در آن، تلفیق جریان هوا و آب به زیباترین شکل صورت گرفته است. دراین ساختمان با تلفیق باد و آب که درحوضهای داخل ساختمان درجریان است هوای خنک از زیر بادگیر به قسمت شاه نشین و تالارها انتقال پیدا میکند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می‌شود.
این بنا از سه شاه نشین با درهای مشبک٫ اتاقک بادگیر٫ هشتی و دو اتاق پستو تشکیل شده و شکل کلی بنا شبیه به یک هشت ضلعی است٫ همچنین بادگیر قرار گرفته بر آن نیز از نوع هشت تنبوشه می‌باشد.
سقف قسمت میانی (هشتی) دارای کاربندی زیبایی که اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند است که با سیم گل و دمگیری گچی به طرزی بسیار ماهرانه اجرا شده است.
بخش بیرونی
این بخش محل استقرار کاروانها٫ همچنین رسیدگی به امور حکومتی و شامل ساختمانهای زیر بوده است
- جلوخان و سردر
- تالار آیینه
- عمارت تهرانی
- دو بازارچه
- آب انبار عمومی
موقعیت مکانی :
در اصلی این مجموعه در خیابان شهید رجایی قرار گرفتهاست و در دیگری که در بلوار دولت‌آباد قرار دارد.
مقالات مرتبط :
هتل ملک التجار یزد
خانه و موزه لاری ها یزد
خانه سه نیک یزد
زندان اسکندر یزد