تعریف هنر ارسی سازی در ساخت پنجره های سنتی،قدیمی مشبک و شیشه رنگی

به طور مثال در نمونه ای از اُرسی : کتیبه و لنگه ها دارای دو نقش اصلی بته جقّه و چهارپر هستند و در حاشیه آن ها نقوش طرح گل و قاب بندی به عنوان مکمل می باشند.
تاریخچه : تاریخچه هنر اُرسی سازی در ایران طبق آثار به جا مانده به دوره صفویه بر می گردد و در دوره قاجار تغییراتی در طرح ها ایجاد گردید.. در زمان صفویه با ورود شیشه های رنگی به ایران وتعبیه آنها دز چوب های مشبک گره چینی به روش کنشکاف توسط صنعتگران ،ارسی سازی شکل گرفت و بیشتر در ساخت درب و پنجره های خانه اعیان ، بزرگان و حاکمان به کار رفته است.
ازجمله بنا های قدیمی دارای اُرسی که در جای جای ایران به چشم می خورد به ارگ کریم خان، خانه ی محتشم، بنای دیوانخانه ،باغ دولت آباد، چهل ستون، کاخ گلستان، عمارت شمس العماره و... می توان اشاره نمود.
ارسی سازی در دوره قاجار با تلفیق نقوش و طرح های قواره بری (منحنی) رنگ و لعاب بیشتری به خود گرفت چنانچه در آن دوران در اوج شکوفایی رونق خود بوده است.

ویژگی پنجره های ارسی:

1- تأمین نور فضای درونی : نور پایه و اساس زندگی ماست. نور درخشان خورشید منبع حیات و باعث تندرستی انسان می باشد.
همچنین طبق تجربیات پزشکی باعث درمان افسردگی (نور درمانی) می شود.
البته مصرف زیاد این نور مضراتی بر بدن و چشم دارد که در معماری اصیل و سنتی ایران کاملا به مضرات و سود آن دقت و توجه شده.با طراحی ویژه پنجره های ارسی، در فصل زمستان و تابستان نور مناسب نسبت به محیط داخلی اتاق تابیده می شود، نه کم و نه زیاد.
عبور نور از میان شیشه های رنگی پنجره و تابش آن بر روی زمین باعث می شود حتی فضاهایی از خانه که مبلمان ندارند نیز زنده و زیبنده به نظر بیاید و نمایی منحصر بفرد و بدیعی ایجاد کند.
2 ـ در معرض دید قرار دادن فضای بیرونی : از دیگر کارکرد های این پنجره ها امکان بهره گیری از منظره های واقع در بیرون فضا های بسته و در اختیار قرار دادن آن به افراد داخل بنا است.
زندگی در فضای بسته ای که فاقد دید و فضای مناسب باشد ناخوشایند بوده و زندگی به مدت طولانی در آن بسیار دشوار و مشکل آفرین خواهد بود. به همین سبب همواره در بناهای درون گرا که حیاط و منظره بیرونی نما را شکل می داده است ، اصولا فضای باز منتهی به حیاط را با ساخت پنجره های ارسی آنچنان دلنشین طراحی میکردند که گویی تماشای بیرون از این پنجره ها لذت بیشتری دارد.
3 ـ کاهش شدت نور آفتاب : نصب اُرسی ها در خانه ها بسته به زمستان نشین و تابستان نشین اتاق ها فرق دارند . استفاده بیش از حد از شیشه های ساده و بی رنگ برای اُرسی اتاق های زمستان نشین و و نفوذ نور خورشید به قلب اتاق در زمستان ها، و استفاده از شیشه های رنگی و شکست و تقلیل کردن شکست نور آفتاب و گرمای آن به وسیله آلات بندی های چوبی و ایجاد سایه در فصل تابستان خاصیت ویژه ای به اتاق های اُرسی داده است که بتواند در ضلع های مختلف حیاط قرار بگیرد.
با توجه به اصول طراحی فوق،در ساخت نمای تالارها و بادگیرها ی ساختمان ها بیشتر از پنجره های ارسی استفاده میگردید.
4 ـ ایجاد زیبایی در نمای ساختمان : سطح پنجره های ارسی را با انواع نقش های گوناگون گره سازی سازی با شیشه های رنگی و ساده می آراستند و ترکیب های بدیعی پدید می آورند به این صورت هماهنگی بین این شبکه های هندسی و نور های رنگی با زیبایی هر چه تمام تر منظره منحصر به فردی در اتاق های ارسی ایجاد می کند.
هنگام بسته بودن پنجره های ارسی و تابش نورخورشید به آنها ، طیف ملایمی از شیشه های رنگی به داخل و کف اتاق انعکاس می دهد که جلوه و حس خاصی را به ساختمان و انسان القا می کند.
با توجه به اینکه در بسیاری از انواع فضاهای معماری کاخ ها، باغ ها و خانه های ثروتمندان به صورت مهم ترین عامل در طراحی و تزئین نمای داخلی و خارجی به کاررفته است به همین سبب شکل اندازه گیری، رنگ بندی، موقیعت و سازماندهی آن در تزئین و زیباسازی نمای بنا ها با دقت مورد توجه قرار داشته است.
5 ـ حفظ حریم محرمیت فضای بیرونی : شبکه ریز این پنجره ها غالبا موجب می شود کسی به سادگی نتواند از بیرون، فضای درونی را ببیند ودید را محدود می کند . همین ویژگی سبب شده است از پنجره های ارسی در جبهه ای از خانه که به سمت گذرگاه عمومی قرار داشت استفاده شود. زیرا در این حالت ضمن برخورداری از نور و منظره فضای عمومی ، محرمیت فضای درونی خانه نیز مخدوش نمی شود.
۶ ـ دور کردن حشرات و خزندگان به اتاق ها : پنجره های ارسی با نمای رنگهای مختلف شیشه های خود در فضای بیرونی اتاق ها باعث ترس و دورشدن حشرات و خزندگان مزاحم مثل مارمولک و ... به اتاقها می شوند ، که در این میان رنگ زرد بیشترین تاثیر را روی آنها دارد.
7 ـ روانشناسی رنگ ها : از نظر تاثیرات رنگها بر روی روان انسانها می توان گفت شیشه های رنگی و نورهای هم رنگ آنها اثرات متفاوتی دارند ، و بودن هر رنگ در کنار رنگ دیگری، شدت اثر رنگهارا خنثی و به مقدار لازم و تعادل میرساند تا دچار مشکل نشویم.
8 ـ نقش هندسی در ارسی : ترکیب های هندسی و انتزاعی بیشتر استفاده شده است.
9 ـ خواص صوتی : اگر قطعات یک گره نسبت به هم زوایای مختلف یا متعدد پیدا کند این جابه جایی تابع قوانین علم آکوستیک است. فرم های شش وجهی نیز دارای خواص صوتی هستند به صورتی که باعث افت قدرت انتقال و بُرد صدا می شوند . از کاربرد صوت شش وجهی در طبیعت می توان کندوی زنبور عسل را مثال زد که دقیقاً عمل انتقال صوت یا رزوُنانس را انجام می دهد.
10 ـ بزرگتر کردن فضا ها با استفاده از ارسی : استفاده از ارسی در فضای درونی مثل بالا خانه ها و اتاق های گوشوار واقع در یک یا دو قسمت تالار های بزرگ و مرتفع جهت اضافه شدن فضای اتاق ها به تالار . همچنین در زمان برگزاری مراسمی در تالارها، زنان در اتاق گوشوار از پشت شیشه های رنگی ارسی بدون آنکه دیده شوند بر فضای تالار اشراف داشتند.
11 ـ دوام و سهولت استفاده از اُرسی : از جمله هنرهای تزیینی مناسب که هم از جنبه زیبایی برخورد دار است و هم به دلیل ویژگی های کاربردی از جمله سهولت در بالا و پایین رفتن به صورت تمام تنه و نیم تنه، همچنین خاصیّت تاشو باعث می شود نسبت به درب های دیگر کمتر تاب بردارند.
12 ـ مانع ورود گرما و سرما می شود : چون وقتی لنگه ها بین دوجداره قرار می گیرند کاملاً در شیار خود منطبق شده .
13 ـ ازارسی جهت باغ ویلا یا خانه های سنتی همچنین در بازسازی و مرمت خانه های تاریخی اقصی نقاط ایران استفاده می شود.
14 ـ خاصیت طبی : تنوع رنگ شیشه ها در فضا یک نوع تنوع را ایجاد می کند، چرا که رنگ قرمز اشتها آورـ سبز نشاط آور و آبی آرامش بخش می باشد.
15 ـ استفاده از ارسی در انواع محیط های آب و هوایی : استفاده از ارسی در مناطق اب و هوایی مرطوب و شرجی با استفاده از چوب آزاد جنگلی که مقاومت بالایی در برابر رطوبت دارد و چوب چنار در مناطق خشک و مرکزی ایران صورت می پذیرد.
16 ـ تهویه هوای محیط : در اتاق های تابستان نشین، اُرسی ها که بالای درب اتاق نصب شوند نقش باد خور ایفاء می کند و کمک به تهویه هوا می کند.
این پنجره های مشبک در هوای گرم، باد ملایم و مطبوع را با کوران هوا به داخل اتاق هدایت می کند،به همین دلیل در برخی مناطق آب و هوایی گرم ایران اُرسی در اتاق های تابستانی شیشه نداشته و به صورت مشبک ساخته می شدند، در حالی که در اتاق های زمستان نشین شیشه ها ساده و بی رنگ بوده اند.
17 ـ در ساخت این پنجره ها از چسب و میخ استفاده نمی شود. اگر استفاده شود از میخ های چوبی ولی در عین حال در نقاط اتصال بسیار محکم ساخته می شوند.
18 ـ مکان های مورد استفاده اُرسی : استفاده از اُرسی در دکوراسیون داخلی خانه ها ، اتاق پذیرایی یا نور گیر ها ، امکان تجارتی وخدماتی مانند سفره خانه ها، رستوران ها، هتل ها، اقامتگاه های بوم گردی ، کاروان سرا ها و همچنین در خانه های قدیمی از اُرسی در فضا هایی نظیر میهمان نشین ها و تالار ها ( شاه نشین ) نیز استفاده می گردید.
19 ـ اُرسی امنیت و آرامش : اُرسی پنجره ای است که امنیت و آرامش را به انسان تقدیم می کند.
ارسی ارزش مادی و اقتصادی و به عنوان نقشی نمادین از جهات مختلف دارد.که این از ویژگی هنر های سنتی ایرانی می باشد که از جمله زیبایی ، سودمندی و کاربرد هنر را با فلسفه، حکمت و عرفان تلفیق می کند تا زندگی روزمره را لبریز از امنیت ، آرامش ، تفکر، رمز و معنا کند.

فضای گره چینی خود را به ما بسپارید.